ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

Νικηφόρος Λύτρας, «Κάλαντα» (1872)

Αν συγκρίνει κανείς τα σχετικά ποιήματα και πεζογραφήματα που γράφτηκαν για τα Χριστούγεννα στη χώρα μας με τα αντίστοιχα στον αγγλόφωνο κόσμο θα εντυπωσιαστεί, τόσο από την πληθώρα όσο και από την ποιότητα των ελληνικών κειμένων. Το ευρύ κοινό γνωρίζει τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη που κάθε χρόνο τέτοια εποχή επανέρχονται στην επικαιρότητα για να μας θυμίσουν, πέραν των άλλων, πως τα Χριστούγεννα είναι και για εμάς εξίσου μεγάλη γιορτή. Εντυπωσιακός εν τούτοις είναι ο όγκος των ποιημάτων. Δύο μάλιστα από αυτά, «Στον ξενώνα της Βηθλεέμ» και «Η Γέννηση» του Σικελιανού, που περιλαμβάνονται στη συλλογή του Πάσχα των Ελλήνων, είναι εμφανώς ανώτερα από τα περισσότερα αγγλόφωνα ποιήματα και τουλάχιστον εφάμιλλα με το διάσημο «Ταξίδι των Μάγων» του Ελιοτ. Αυτό το ποίημα, μοντερνιστικό αλλά και εντελώς «βρετανικό» κατά μία έννοια, ενέπνευσε το εκτενέστερο - βυζαντινίζον, ωστόσο - ποίημα της Ζωής Καρέλλη με τον ίδιο τίτλο που δημοσίευσε το 1955.

Ποιήματα για τα Χριστούγεννα έχουν γράψει πλείστοι όσοι μείζονες και ελάσσονες ποιητές μας: ο Κωστής Παλαμάς, ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κώστας Κρυστάλλης, ο Τέλλος Αγρας, ο Τ.Κ. Παπατσώνης, ο Γιώργος Θέμελης, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Μίλτος Σαχτούρης και άλλοι. Ποιήματα, άλλοτε δοξαστικά και άλλοτε δραματικά, τα οποία ειδικά στην περίπτωση του Παπατσώνη, του Λειβαδίτη και του Σαχτούρη δεν στοχεύουν τόσο στο να εκφράσουν το πνεύμα της γιορτής όσο στο να το αντιπαραθέσουν στη σκληρότητα και το δράμα της εποχής.

Το καλύτερο χριστουγεννιάτικο διήγημα είναι αναμφιβόλως Τα Χριστούγεννα του τεμπέλη του Παπαδιαμάντη. Συνιστά, νομίζω, την καλύτερη απόδειξη πως ο Παπαδιαμάντης βρίσκεται πολύ πιο κοντά στον Ντίκενς από όσο στον Ντοστογέφσκι. (Πολλές φορές η θρησκευτικότητα και η ποιητικότητα του Παπαδιαμάντη μας κάνουν να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι ο Σκιαθίτης ήταν και εξαίρετος ρεαλιστής.)   

Θαυμάσια διηγήματα για τα Χριστούγεννα έχουν γράψει και ο Αλεξανδρος Μωραϊτίδης, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας και ο Φώτης Κόντογλου αλλά και άλλοι, όπως ο Αντώνης Τραυλαντώνης, η Πηνελόπη Δέλτα, ο Γεώργιος Αθάνας, ο Στέφανος Δάφνης, ο Κωστής Μπαστιάς, ο Πέτρος Χάρης. Ακόμη και ο Λαπαθιώτης έγραψε ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα. Σχεδόν όλα μπορεί να τα βρει κανείς στις ανθολογίες που κυκλοφορούν από διάφορους εκδότες. Αναγνώσματα νοσταλγικά, γλυκόπικρα, μας θυμίζουν ταυτοχρόνως μιαν Ελλάδα που είναι τη μια στιγμή κοντά μας και την άλλη μακριά, που είναι και χίμαιρα και πραγματικότητα, μεταλλαγμένη σήμερα άλλοτε προς το καλύτερο και άλλοτε προς το χειρότερο.

Ο ανυπέρβλητος Ρωμανός ο Μελωδός

Το ανυπέρβλητο κείμενο για τα Χριστούγεννα προέρχεται, βεβαίως, από τη βυζαντινή παράδοση. Είναι το πασίγνωστο Κοντάκιο των Χριστουγέννων του Ρωμανού του Μελωδού, ενός μείζονος ποιητή ο οποίος είναι σχεδόν αδύνατον να μεταφραστεί σε οποιαδήποτε γλώσσα. Ακόμη και οι ενδογλωσσικές μεταφράσεις που επιχειρήθηκαν ελάχιστη από τη δύναμη και τη γοητεία του πρωτοτύπου έχουν καταφέρει να διασώσουν. Αλλά ο Ρωμανός επηρέασε δημιουργικά, ιδίως στο θέμα του χειρισμού της γλώσσας και τη μελοποιία, (δηλαδή, για να το πούμε ξεκάθαρα) την ποιητική του, έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους ποιητές μας: τον Οδυσσέα Ελύτη - και αξίζει να διαβάσει κανείς το κείμενό του Ρωμανός ο Μελωδός που περιλαμβάνεται στον τόμο Εν λευκώ (1992). Τα «πατήματα» εκείνου του «ελληνοσύρου μάγου» είναι εμφανέστατα στο μείζον έργο του Ελύτη, το Αξιον εστί, και ειδικότερα στα διασημότερα ποιήματα (λόγω της μελοποίησής τους από τον Θεοδωράκη, όπως τα «Ενα το χελιδόνι», «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» και «Της αγάπης αίματα»). Θυμίζουν - κι ας μιλούν για άλλα - το θαυμάσιο «Η Παρθένος σήμερον / τον υπερούσιον τίκτει, / και η γη το σπήλαιον / τω απροσίτω προσάγει». Και ίσως ακόμη περισσότερο το παρακάτω: «Ο πατήρ της μητρός / γνώμη υιός εγένετο, / ο σωτήρ των βρεφών / βρέφος εν φάτνη έκειτο».      

Καλά Χριστούγεννα.

Πουτίγκα Οργουελ Στις 20 Δεκεμβρίου 1943 ο Τζορτζ Οργουελ δημοσίευσε ένα άρθρο στην Tribune με τίτλο «Why the Socialists Don't Believe in Fun» (σε ελεύθερη μετάφραση: «Γιατί οι σοσιαλιστές δεν μπορούν να είναι χαρούμενοι»). Εκεί αναρωτιέται για ποιους λόγους η μεγαλύτερη γιορτή των Αγγλοσαξόνων έδωσε τόσο λίγα σημαντικά έργα στη λογοτεχνία. Με εξαίρεση, λέει, κάποια ποιήματα του Ελιοτ (εννοώντας το Ταξίδι των Μάγων) και του Ρόμπερτ Μπρίτζες (που είναι σχεδόν άγνωστος στη χώρα μας) και «κάποιων άλλων», ελάχιστα πράγματα έχουν γραφτεί για τα Χριστούγεννα. Υπάρχει βέβαια ο Ντίκενς και η Χριστουγεννιάτικη ιστορία του, η διασημότερη παγκοσμίως νουβέλα γραμμένη με αφορμή τα Χριστούγεννα.

Ο Οργουελ θυμίζει ακόμη αυτό που αναφέρει και στο γνωστό δοκίμιό του για τον Ντίκενς, το οποίο είχε δημοσιεύσει τρία χρόνια νωρίτερα: τη Χριστουγεννιάτικη ιστορία την είχαν διαβάσει στον Λένιν στο νεκροκρέβατό του και αυτός τη βρήκε ανυπόφορη, γεμάτη «μπουρζουάδικη αισθηματολογία».

«Μπουρζουάδικη» ή όχι, η νουβέλα διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον ως τις ημέρες μας και επιπλέον μας έχει δώσει έναν ανεπανάληπτο λογοτεχνικό χαρακτήρα, τον Εμπενίζερ Σκρουτζ, που το όνομά του περνώντας μέσα από τη μαζική κουλτούρα του κινηματογράφου και των κόμικς ταυτίζεται πλέον με την εικόνα του τσιγκούνη.

Το ενδιαφέρον του Οργουελ για τα Χριστούγεννα ωστόσο δεν περιορίζεται στο κείμενο αυτό. Δύο χρόνια αργότερα στο άρθρο του Βρετανική κουζίνα, που του παρήγγειλε το Βρετανικό Συμβούλιο, καταλήγει με μια δική του συνταγή για τη χριστουγεννιάτικη πουτίγκα. Το άρθρο δεν δημοσιεύτηκε ποτέ επειδή ο Οργουελ είναι κατεδαφιστικός στις κρίσεις του όσον αφορά τη βρετανική κουζίνα και τα αντίστοιχα εστιατόρια.  Βρέθηκε στα κατάλοιπά του και η συνταγή του έχει καταστεί εξαιρετικά δημοφιλής τα τελευταία χρόνια.

Ο Οργουελ δεν έχει εντελώς δίκιο ως προς την ποσότητα των κειμένων (των ποιημάτων τουλάχιστον) που γράφτηκαν με αφορμή τα Χριστούγεννα στον αγγλόφωνο κόσμο - και από συγγραφείς πρώτης γραμμής: από τον Μίλτον, τον Θάκερεϊ, τον Κόλριτζ, τον Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον, τον Γουέρντσγουορθ  και τον Τένισον ως την Εμιλι Ντίκινσον, τον Τόμας Χάρντι, τον Κίπλινγκ και τον Γέιτς. Και πάντως τα χριστουγεννιάτικα κείμενα σε άλλες  γλώσσες είναι συγκριτικά πολύ λιγότερα - με εξαίρεση τη ρωσική, όπου έχουμε κάποια θαυμάσια διηγήματα του Τσέχοφ και το εξαίρετο διήγημα του Γκόγκολ Παραμονή Χριστουγένννων  (1832).

 

tovima.gr